بعد از گزیده شدن توسط مار و عقرب چه کنیم؟

دکتر بهروز هاشمی؛ فلوشیپ سم‌‌شناسی بالینی در گفت‌‌وگو با خبرنگار بهداشت و درمان باشگاه خبرنگاران پویا به مناسبت روز پیشگیری از مسمومیت ناشی از گزیدگی جانوران سمی گفت: در هر استانی، نوع خاصی از گزیدگی را شاهد هستیم؛ مثلاً در خوزستان، بیشتر عقرب‌‌گزیدگی را می‌‌بینیم و در مناطق کوهستانی، بیشتر شاهد زنبور گزیدگی و انواعی از مارگزیدگی هستیم؛ در اطراف تهران، گزیدگی توسط افعی شاخدار نیز وجود دارد اما در تهران عمدتاً گزیدگی‌‌ها مربوط به نیش زنبور است.

همه مارها سمی نیستند

وی افزود: مارهای سمی در مناطق خاصی دیده می‌‌شوند بنابراین همه مارها، سمی نیستند و گزیدگی همه مارها منجر به مسمومیت نمی‌‌شود؛ در برخی موارد، افراد به دنبال گزیدگی مار دچار مرگ ناگهانی در لحظات اولیه گزش می‌‌شوند که بیشتر، ناشی از ترس بیش از حد بیمار از گزیدگی است.

نکاتی برای پیشگیری از عقرب گزیدگی 

هاشمی ادامه داد: در مناطقی مانند کاشان که عقرب بیشتر وجود دارد؛ مردم باید تخت را از دیوار فاصله بدهند تا عقرب داخل تخت‌‌خواب آن‌‌ها وارد نشود؛ مردم این منطقه عادت دارند که پیش از پوشیدن کفش‌‌های خود، آن را بتکانند تا عقرب در آن وجود نداشته باشد، یا این‌‌که پارچه‌‌ای مرطوب در گوشه‌‌ای از اتاق قرار می‌‌دهند که باعث می‌‌شود عقرب به سمت آن رطوبت حرکت کند و به سمت لباس‌‌ها نرود.

چگونه از نیش زنبور در امان بمانیم؟

وی با بیان این‌‌که زنبورهای زرد نیش دردناکی دارند، گفت: این زنبورها عمدتاً به سمت مواد پروتئینی می‌‌روند و اگر مردم برای تفریح به بیرون از خانه می‌‌روند باید روی مواد پروتئینی مانند گوشت را بپوشانند تا مورد گزیدگی این زنبورها قرار نگیرند؛ همچنین کودکان رنگ‌‌های روشن نپوشند تا رنگ لباس باعث تحریک زنبور برای گزش کودکان نشود.

عضو هیئت علمی بیمارستان لقمان حکیم درباره اقدامات لازم پس از زنبورگزیدگی بیان کرد: اگر زنبور عسل فردی را نیش زده باشد، معمولاً کیسه زهرش را در محل نیش جا می‌‌گذارد و اگر افراد بتوانند کیسه زهر را همراه با نیش زنبور خارج کنند، بسیار کمک‌‌کننده است.

اقدامات لازم پس از حیوان گزیدگی 

این متخصص طب اورژانس بیمارستان لقمان حکیم، در پاسخ به این سؤال که نخستین اقدام پس از گزیده‌‌شدن توسط جانوران چیست، تصریح کرد: در مورد عقرب‌‌گزیدگی باید فرد به مرکز درمانی منتقل شود و اقدام خاصی قبل از انتقال به مرکز درمانی وجود ندارد؛ فقط برای کاهش درد ناشی از عقرب‌‌گزیدگی می‌‌توان تا زمان انتقال بیمار به بیمارستان، کمپرس سرد روی محل گزش قرار داد؛ در مورد مارگزیدگی نیز بهتر است محلی که گزیدگی پیدا کرده است دستکاری نشود؛ خیلی از افراد محل گزیدگی مار را برش می‌‌دهند یا می‌‌مکند که این اقدامات از لحاظ علمی درست نیست.

وی ادامه داد: برای مارگزیدگی بهتر است پارچه‌‌ای بالاتر از محل گزش بسته شود به گونه‌‌ای که یک انگشت از زیر آن رد شود و خیلی سفت بسته نشده باشد؛ در این صورت خون‌رسانی به عضو انجام می‌‌شود اما بازگشت وضعی خون به محل‌‌های بالاتر از گزیدگی، صورت نمی‌‌گیرد و باعث می‌‌شود میزان زهری که در ناحیه گزیدگی وجود دارد به راحتی به سایر نقاط بدن منتقل نشود؛ در مارگزیدگی توصیه می‌‌شود که عضو گزیده شده مثلاً دست یا پا، بی‌‌حرکت شود و بالاتر از محل گزیدگی پارچه طبق نکته گفته شده بسته شود.

وی با بیان این‌‌که اخیراً متاسفانه نگهداری از سگ و گربه در کشور افزایش یافته است، خاطرنشان کرد: سگ و گربه در حالت عادی به انسان حمله نمی‌‌کنند و در صورتی که انسان، آن‌‌ها را تحریک کند یا وارد حریم آن‌‌ها شود از خود واکنش دفاعی نشان می‌‌دهند بنابراین عمده گزیدگی‌‌ها ناشی از این است که انسان وارد حریم زندگی این حیوانات می‌‌شود یا آن‌‌ها را تحریک می‌‌کند مثلاً فرض کنید سگی در حال خوردن غذاست و یک نفر، این غذا را از دهان او می‌‌کشد، این کار باعث حمله سگ و در نتیجه گازگرفتگی می‌‌شود.

وی افزود: اگر گازگرفتگی در انگشتان و انتهای اندام‌‌ها اتفاق بیفتد حتماً باید به پزشک مراجعه شود و قبل از مراجعه به پزشک نیز محل گازگرفتگی با آب و صابون به خوبی شسته شود.

هاشمی ادامه داد: گازگرفتگی توسط انسان نیز بسیار خطرناک است و اگر این اتفاق بیفتد حتماً باید به بیمارستان مراجعه شود.

وی هشدار داد: گاهی می‌‌بینیم که فرد دچار گازگرفتگی یا گزش به فرد غیرپزشک مراجعه می‌‌کند و زخم او دوخته می‌‌شود؛ باید توجه داشت که زخم گازگرفتگی توسط حیوان و انسان نباید دوخته شود زیرا باعث بروز عفونت شدیدی در عضو می‌‌شود.

هاشمی در پایان بر لزوم انجام واکسیناسیون کزاز پس از گزیدگی تأکید کرد.