ابر چشمم ژاله بار است

حبیب خلیفه

در فراغش نوشتند: مرغ سحر پر کشید! محمدرضا شجریان بعد از تحمل ماه ها بیماری سر انجام در مهر، ماه به دنیا آمدنش، از دنیا رفت. نابغه آوازخوان موسیقی ایرانی، طرفداران و دلسپردگان بسیاری داشت که با رفتنش جملگی عزادار شدند. شاید درست ترین تعبیر را در این خصوص همایون؛ فرزند خلفش داشت که در چندین نوبت و در میان خیل دوستداران پدرش گفت: «صاحب عزا شما هستید…»

به گواه بسیاری از هنرمندان، صاحب نظران و حتی عامه مردم و دوستداران شجریان، آنچه باعث شهرت و محبوبیت این هنرمند در موسیقی ایرانی شده است، نه فقط هنر بی بدیل بلکه شخصیت منحصر به فرد اوست.

محمدرضا شجریان آواز را با قرائت قرآن و مناجات خوانی از کودکی آغاز کرد. پرورش در خانواده ای سنتی و مذهبی از او چهره ای خاص ساخت. شجریان پس از دریافت دیپلم دانش‌سرای عالی، به استخدام آموزش و پرورش درآمد و به تدریس مشغول شد. از این زمان بود که علاقه وافر او به موسیقی باعث شد تا به سراغ آموزش این هنر اساتید بنام برود.

شجریان از اواخر دهه سی شمسی تا اوایل دهه پنجاه به آموزش نوازندگی سنتور، ردیف های آوازی و تصنیف خوانی پرداخت. او همزمان آواز می خواند و صدایش هر روز پخته تر می شد. آشنایی و همکاری او با محمدرضا لطفی، پرویز مشکاتیان و حسین علیزاده از نوابغ آهنگسازی موسیقی مقامی، باعث پدید آمدن آثاری جاودان شد.

نوآوری ها

شجریان علی رغم اینکه دلبسته سنت بود و به اصول اولیه هنر و موسیقی ایرانی بسیار وفادار، اما همواره در پی آن بود تا در این عرصه بتواند نوآوری داشته باشد و موسیقی سنتی را از خمودگی به وجود آمده خلاص کند. استفاده از شعر شاعران نوپرداز و توانمند معاصر همچون چون فریدون مشیری، نیما یوشیج، سهراب سپهری، شفیعی کدکنی، مهدی اخوان ثالث، هوشنگ ابتهاج و… همچنین ابداع سازهای جدید برای صداسازی در گام هایی که موسیقی سنتی در آن ضعف هایی داشت، از اقدامات تاریخی این هنرمند بوده اند.

میراثی به نام همایون

محمدرضا شجریان در طول حیاتش شاگردان زیادی تربیت کرد. او همچنین کارگاه های آوازخوانی زیادی در برخی از شهرها برگزار کرد که با استقبال چشمگیری همراه شدند. در میان شاگردان استاد شجریان  ایرج بسطامی، مظفر شفیعی، حسام‌الدین سراج، حمیدرضا نوربخش و علی جهاندار از دیگران مشهورتر شدند اما بی شک یکی از شاگردان او در مرتبه درخشان تری در هنر آوازخوانی و خوانندگی قرار دارد. او کسی نیست جز همایون شجریان.

استاد شجریان با تربیت هنرمندی همچون همایون یادگار ارزشمندی از خود برای هنر ایران زمین باقی گذاشته است. به خصوص آنکه بدانیم منش، متانت، رفتار و اخلاق حرفه ای و شخصی همایون نیز بسیار تحت تاثیر پدر هنرمندش قرار دارد.

خلأ فردوسی

تصمیم به خاکسپاری پیکر شجریان در جوار حکیم فردوسی آخرین تصمیم هوشمندانه استاد موسیقی بوده است. شجریان در اغلب آلبوم ها و آوازهایش از اشعار حافظ و سعدی شیرازی بهره برده است. همچنین مولانا، عطار، خیام و باباطاهر نیز از دیگر شعرایی بودند که این هنرمند از اشعار آنها استفاده کرد. وی پیش از این و در مصاحبه ای از اینکه کمتر در آثارش به فردوسی پرداخته ابراز پشیمانی کرده بود. استاد اما همواره در صحبت هایش از بزرگی حکیم توس سخن گفته و در جایی گفته بود همانطور که فردوسی باعث پاسداشت و بقای زبان فارسی شد، سعی دارد برای موسیقی ایرانی زحمت بکشد و آن را حفظ کند.

آرمیدن در کنار فردوسی توسی شاید خلا حضور فردوسی را برای شجریان از بین ببرد. دو نابغه ای که به مانند یکدیگر هشتاد سال عمر کردند و خدمتگزار فرهنگ ایران زمین بودند.