انواع لباس های محلی مردان و زنان بختیاری را بشناسیم

لباس مردان  و زنان بختیاری از تنوع رنگ و طرح بالایی برخوردار است و مانند دیگر لباس های محلی ایرانی، زیبایی منحصر به فردی دارد.

لباس مردان بختیاری

چوقا

چوقا یا چوخا، ردا و بالاپوش مردان عشایر بختیاری است که از پشم گوسفند بافته مییشود و دارای نقوش و خطوط سیاه و سفید درهم تنیده است که خطوط سیاه از بالا به پایین و خطوط سفید از پایین به بالا موازی هم بافته می‌شوند.
گفته شده است نگاره و طرح «چوقا» الهام گرفته از معبد «زیگرات چغازنبیل» بزرگ‌ترین معبد ایلامیان است. برخی نیز طرح «چوقا» را برگرفته از مقبره کوروش هخامنشی مییدانند. همچنین آورده شده است که دو رنگ متضاد سیاه و سفید به کار رفته در «چوقا» نماد خیر و شر است. البته این وجه تسمیه‌ها مورد تأیید و توافق صاحبنظران نیست و فقط بر پایه حدس و گمان است.

«چوقا» دارای آستین‌های کوتاهی است که از آن به عنوان جیب نیز استفاده می‌شود. بلندای «چوقا» تا زیر زانوها می‌رسد و ترکیب رنگ‌های آن سیاه و سفید، کرم و آبی، کرم و سرمه‌ای، و کرم و قهوه‌ای است. این پوشش در بین مردم شهرنشین قوم بختیاری نیز رواج دارد و عموما در مراسم‌های مختلف آن را بر تن می‌کنند.

برای بافت چوقا از دار خواییده استفاده مییشود و تکنیک بافت آن مانند تکنیک بافت گلیم است با این تفاوت که ریزبافت‌تر و تار و‌پور آن نازک‌تر از گلیم است. بافت چوقا به دلیل متراکم بودن و پشمی بودن، تا حدودی مانع نفوذ باران می شود.

این پوشش در بین مردان بختیاری استان‌های چهارمحال و بختیاری، خوزستان و غرب استان اصفهان و…  استفاده می‌شود. مردان بختیاری هنگام کار و فعالیت و یا در زمان کوه پیمایی، دامن چوقا را از پایین تا کرده به کمر یا شانه حائل می‌کنند تا جلوی دست و پای آنان را نگیرد.

چوقا در کلیه فصول سال مورد استفاده قرار مییگیرد. مردان بختیاری در تابستان در زیر چوقا پیراهن و در زمستان کت می‌پوشند. این بالاپوش، گرما را در زمستان نگه می‌دارد و رطوبت و خنکی را در تابستان حفظ می‌کند.

شلوار دبیت

مردان بختیاری معمولاً شلواری مشکی رنگ به پا دارند که به شلوار «دبیت» معروف است. پارچه این شلوار تولیدشده در کارخانه دبیت انگلستان است. خصوصیت بارز و متمایزکننده این شلوار دمپای بسیار گشاد آن است به طوری که عرض دمپای این شلوار به ۵۰ سانتی متر مییرسد.

پوشیدن شلوار دبیت با کت نیز مرسوم است. معمولاً اگر شلوار دبیت را با کت بپوشند، یک دوال (کمربند) چرمی را محکم به کمر شلوار می‌بندند و اگر شلوار دبیت را همراه با چوقا به تن کنند، دوالی چرمی با پهنای کم بر روی کمر شلوار آویزان می‌کنند. بختیاری‌ها در انتخاب دوال حساسیت خاصی دارند، از دوالی چرمی معروف به چرم بلغار بسیار تعریف می کنند و این چرم را بسیار می پسندند.

آن‌‌گونه که مشخص است به دلیل دست و پاگیر بودن شلوار دبیت، این شلوار نیی‌توانسته شلواری مناسب برای کوهستان‌های بختیاری باشد و به احتمال زیاد در قدیم همآن‌‌گونه که امروزه مرسوم است، مردان بختیاری در هنگام کار از شلواری مناسب‌تر استفاده می کردند‌؛ البته برخی از مردان هنگام کار و یا کوهپیمایی دوطرف شلوار بالا می‌آورند و در زیر کش کمر قرار می دهند تا دمپای شلوار جلوی دست و پای آنان را بگیرد. شلوار دبیت یک جیب بیشتر ندارد. این جیب در سمت راست قرار می‌گیرد و با یک زیپ و یا چند چفت بسته می شود.

کلاه خسروی

کلاه خسروی سیاه رنگ (در گذشته نوع سفید آن نیز استفاده می‌شد) است و از پشمی که لابه‌لای موهای بز وجود دارد بافته می شود. این کلاه به لحاظ اندازه و انواع آن سه گونه است:کلاه بزرگ، کلاه متوسط، و کلاه کوچک که دو مورد اول به کلاه خسروی معروف هستند. کلاه خسروی که مردان بختیاری بر سر می‌گذارند ربطی به سرما و گرما، نور آفتاب و گرد و خاک ندارد بلکه این کلاه، نمادی از بزرگی است. کلاه خسروی عقب و جلو ندارد و از هر طرفی که روی سر گذاشته شود تفاوتی نمی‌کند. مردان بختیاری در شرایط روحی مختلف آن را به عقب، جلو، چپ و راست سر خم می‌کنند.

گیوه ملکی

پاپوش مردان بختیاری کفشی است که به گیوه ملکی معروف است. امروزه به سبب گرانی، این نوع گیوه کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد.

لباس زنان بختیاری

لچک (کلاهک)

لچک، کلاهی است که زنان بختیاری در زیر «مینا» استفاده می‌کنند و با سکه‌های قدیمی، مروارید، سنگ و پولک تزیین می‌شود. «لچک» دارای انواع گوناگونی ریالی، سیخکی، و صدفی است که رایج‌ترین نوع آن لچک ریالی است که در آن از سکه‌های قدیمی استفاده می‌شود.

مینا

مینا، روسری بزرگ مستطیل شکل از جنس حریر و در رنگ‌های مختلف است که زنان بختیاری به صورت ویژه‌ای به سر می‌کنند. مینا را با سنجاق توسط‌بندی از یک سوی «لچک» به سوی دیگر آن از پشت‌سرشان می‌آویزند که به آن «سیزن» گفته می‌شود. بعد موهای جلو را تاب می‌دهند و از زیر لچک بیرون می‌آورند و در پشت مینا پنهان می‌کنند. در زبان محلی به موهای تاب داده شده «ترنه» گفته می‌شود.

آرایش موها در زیر لچک و بستن مینا به نحوی خاص صورت می‌گیرد. برای این کار ابتدا موها را از وسط فرق باز می‌کنند و یک فرق دیگر نیز از روی یک گوش تا گوش دیگر، یعنی موهای سر عملاً چهار قسمت می‌شود. دو قسمت پشت‌سر را جداگانه می‌بافند و تبدیل به دو گیسو می‌کنند و این گیسوها را به هم وصل می‌کنند.

پس از بافت گیسوها، لچک را روی سر می‌گذارند و دو بند آن را زیر گلو گره می‌زنند و یک گوشه مینا را درست روی لچک، بالای گوش راست خود قرار می‌دهند و سنجاق می‌کنند. سپس ادامه «مینا» را یک دور و نیم، دور گردی صورت می‌چرخانند تا به گوش چپ برسد و آن را بالای گوش چپ سنجاق می‌کند. دو مرتبه آن را در جهت عکس چرخانده و رها می‌کنند.

جومه (پیراهن)

تن‌پوش زنان بختیاری پیراهنی است به نام «جومه» یا «جوه» که معمولاً دو چاک در اطراف کمر دارد و بلندی آن تا زانوها می‌رسد.

جومه پیراهنی آستین بلند و مچ دار است که نوع چاکدار و بدون چاک آن وجود دارد و سه دکمه بر آن می‌دوزند. بالاتنه و دامن جومه صاف و بدون چین است.

شلوار قری

شلوار قری، شلواری چین دار و بدون پاچه است که نیم تنه پایین بدن را پوشش می‌دهد. معمولاً در قسمت بالای شلوار قری جداره‌ای بوجود می‌آورند و طناب باریک یا‌بندی را از میان آن جداره عبور می‌دهند و شلوار قری را به وسیله همین بند و یا طناب باریک به کمر محکم می‌کنند.

شلوار قری از جنس پارچه‌های مخملی است که انتخاب رنگ‌های شاد، جذابیت این شلوار را چند برابر می‌کند. در زبان محلی بختیاری (قر) به معنی پیچ و تاب است.

جلیقه

جلیقه (جلیزقه)، روی پیراهن پوشیده می شود و جنس آن از مخمل است.

سیزن بن

یکی از زیورآلاتی که برای محکم کردن لچک و مینا استفاده می‌شود «سیزن بن» نام دارد. سیزن بن زنجیری نقره‌ای است که به آن سکه‌هایی وصل کرده‌اند و جلوه‌ای زیبا دارد. دو سر سیزن بن را به بالای دو گوش روی مینا و لچک نصب می‌کنند و از پشت‌سر می‌آویزند.