تحلیل و نقد فیلم شنای پروانه ساخته محمد کارت رکوردار سیمرغ جشنواره فجر

فیلم شنای پروانه ساخته محمد کارت است و بازیگران زیادی در آن ایفای نقش می کنند. در این بخش به تحلیل و نقد فیلم شنای پروانه و معرفی آن می پردازیم. فیلم شنای پروانه ساخته محمد کارت از فیلم‌های متفاوتی است که اولین بار در جشنواره فجر ۹۸ اکران شد و بازتاب زیادی هم داشت. به ویژه این‌که بازیگران آن در نقش‌های متفاوتی ظاهر شده‌اند.

محمد کارت کارگردان شنای پروانه درباره پروسه ساخت این فیلم توضیح داد: ساخت این اثر برای ما پیچیده بود زیرا موضوع خاصی داشت. تحقیق میدانی برای این فیلم به اندازه سن من ۳۳ سال طول کشیده، زیرا من خودم بچه این بافت هستم و در شهرهای مختلف مستند و فیلم ساخته‌ام. این فیلم درباره جنوب شهر نیست بلکه فقط بافت آن جنوب شهر است و دغدغه روز کل جامعه را بیان می‌کند.

محمد کارت کارگردانی شیرازی است که کارش را با مستندسازی شروع کرد. کارهای قبلی او شامل موارد زیر است:

فیلم‌ داستانی «بچه‌خور» کارگردان

مستند «لاوراتوار» تهیه‌کننده

مستند «آوانتاژ (فیلم مستند)» کارگردان و تهیه‌کننده

مستند «معلق» کارگردان

مستند «بختک» کارگردان

مستند «خون مردگی (فیلم مستند)» کارگردان و تهیه‌کننده

مستند «سمفونی مرگ» کارگردان و تهیه‌کنند

مستند «ذره بین» تهیه‌کننده

خلاصه داستان

در خلاصه داستان فیلم که به صورت رسمی منتشر شده هیچ توضیح واضحی نیامده و فقط نوشته شده است: در جنوب شهر، شنای پروانه طوفان به پا می‌کند.

شنای پروانه فیلمی درباره افراد شرور یا همان اراذل و اوباش است که برای هم شاخ و شانه می‌کشند و قدرت‌نمایی می‌کند. حتی کل‌کل‌های آنها به فضای مجازی نیز کشیده شده و نمونه واقعی آن را در جامعه دیده‌ایم.

بازیگران فیلم

جواد عزتی، طناز طباطبایی، امیر آقایی، پانته آ بهرام، علی شادمان، نیره فراهانی، مهدی حسینی نیا، ایمان صفا، مه لقا باقری، نادر شهسواری، یزدان دارابی و آبان عسکری در فیلم شنای پروانه بازی کرده‌اند.

امیر آقایی‌ درباره بازی‌اش در شنای پروانه گفت: روزی که محمد کارت به من زنگ زد، به پیشنهادش خندیدم، زیرا شخصیت امیر آقایی‌ معمولا خیلی شیک است. با این حال باید بگویم من از طبقه‌ای آمده‌ام که اکنون نیمی زیر خاک‌اند و نیمی زیر حکم، به همین دلیل نیازی به تحقیقات میدانی نداشتم. من فکر می‌کردم باید نقش را زیست اما بعد از آن‌که فیلمنامه را خواندم گفتم یک بار هم من رگ‌ گردنم‌ باید بیرون بزند.

طناز طباطبایی دیگر بازیگر این فیلم که نقش پروانه را بازی کرده است، گفت: برای من چند مساله وجود داشت؛ اول این‌که حرف فیلم را دوست داشتم و علاوه بر آن تنها نقشی که دوست داشتم آن را بازی کنم پروانه بود. باید در همان چند سکانس ابتدایی شخصیت پروانه در ذهن شکل می‌گرفت و می‌توانم بگویم که به اندازه یک نقش بلند برای من تاثیرگذار بوده و این ریسکی که کردم جواب داد. مهندسی چیدمان بازیگران در فیلم بسیار ویژه بود.

پانته‌آ بهرام نیز که نقش بسیار متفاوتی در شنای پروانه دارد گفت: این اثر برخلاف ظاهر مردانه‌اش فیلمی به شدت فمینیستی است زیرا تمام زن‌های فیلم قربانی‌اند؛ چه کاراکتر من که از چهره و زنانگی‌اش می‌گذرد، و در کنار آن تمام زنان فیلم قربانی موقعیت‌های اجتماعی‌اند که مردها آن را ساخته‌اند.

جواد عزتی نیز با بیان اینکه لحظات خوبی را در این فیلم سپری کرده است، تصریح کرد: تمام کسانی که در این فیلم حضور داشتند، عاشقانه هر آنچه که داشتند، عرضه کردند تا کار خوبی عرضه شود و خوشحالم این اتفاق در فیلم رخ داده است.

نظر کوتاه منتقدان درباره فیلم

سید آریا قریشی درباره شنای پروانه گفته است: با اجرایی سخت و فیلمنامه ای قهرمان پرورانه که منطبق بر اصول کلّی کلاسیک نوشته شده، شنای پروانه نشان می دهد که کارت تمایلی به پیمودن ساده ترین مسیرهای ممکن ندارد. شنای پروانه قهرمان می سازد اما روند قهرمان سازی لزوما روندی مطابق انتظار ما ندارد و به پایانی غیرمنتظره نیز ختم می شود. کارت یکی از امیدهای سینمای ایران است. فیلم از نظر بصری و اجرایی یادآور برخی از آثار فیلمسازانی چون هومن سیدی به نظر می رسد و رسیدن به بیان تصویری مستقل تر می تواند منجر به ساخت فیلم هایی حتی برانگیزاننده تر از شنای پروانه از سوی کارت شود.

امیررضا تجویدی گفته است: اثری غافلگیرکننده از محمد کارت که اینجا توانسته مشکل فضاسازی صرف در فیلم‌های کوتاهش را با سناریویی قابل قبول و استاندارد مرتفع کند. موقعیت اولیه بسیار ملتهب فیلم، حول یک آسیب اجتماعی مهم شکل می‌گیرد و حادثه محرک داستان نیز، بسیار سریع و کوبنده بدون اتلاف وقت عواقبی را برای شخصیت‌ها رقم می‌زند که اهمیت واکنش‌های آمیخته با تردید آنان را دوچندان می‌سازد‌.

فیلم در طراحی جزئیات انگیزه و کنش شخصیت‌ها موفق است با ادغام کشمکش‌های بیرونی در چند عرصه با کشمکش‌های درونی شخصیت‌های اصلی، پویایی و ریتم مناسبی برای تسلسل رویدادها در پرده نخست در پی گرفته و این ریتم، تا رقم خوردن نقطه عطف اول، فیلم را به اثری شاخص در سینمای اجتماعی چند سال اخیر تبدیل می‌کند. مشکل فیلم در پرده دوم اینجاست که جستجوی قهرمان برای یافتن حقیقت و مواجهه‌اش با نزدیکان برادر خطاکارش، نمودار درستی ندارد و بخشی از این مواجهه‌ها در عوض کارکرد دراماتیک و تبدیل شدن به روابط بین فردی دراماتیک، صرفا حکم بازتاب پرجزئیات مختصات شخصیتی برخی بزهکاران مشغول به آسیب‌های زیرزمینی تهران را دارند و با حذف یا لاقل کوتاه کردنشان نیز کلیت داستان آسیبی نخواهد دید.

در نقطه بحران و گره‌گشایی اما فیلم جانی دوباره می‌گیرد و با ایجاد پیچی غافلگیرکننده در باب هویت آنتاگونیست پشت پرده، نوید فرجامی نفسگیر را می‌دهد. اما در پایان فیلمساز خاطرنشان می‌کند که در دل این سیاهی و تباهی، مواجهه و درگیری تعیین‌کننده پایانی نه میان ضد قهرمان و آنتاگونیست ظاهری، که میان او و مورد اعتمادترین فرد زندگی‌اش است، اعتمادی که در این روزگار دروغ و پلیدی، در ازای تکیه‌گاه، بلای جان می‌شود.

شنای پروانه در مجموع راوی هزارتوی توطئه جذابی است در باب ورود قهرمانی از همه جا بی خبر به رینگ بوکسی که تنها راهش برای بیرون آمدن از آن، زدن بر زیر میز بازی باطلی است که ترجیح می‌دهد دیگر مهره خاموشی بر صفحه آن نباشد.

حمیدرضا حاج حسینی گفته است: شایعاتی که درباره موضوع فیلم مطرح شده بود این فرضیه را قوت می‌داد که شنای پروانه فیلمی است که قصد دارد از قشر خلافکار و اراذل و اوباش قهرمان بسازد یا کاری کند که تماشاگر با این دسته از آدم‌ها همدلی کند. اما رویکرد فیلم کاملا برعکس است. در واقع با یک تریلر معمایی قابل‌قبول طرفیم که تلاش کرده داستان بگوید. هر چند در بخش‌هایی از فیلمنامه ایراداتی وجود دارد و تاثیراتی از فیلم‌هایی نظیر ابد و یک‌ روز و مغزهای کوچک زنگ‌زده قابل‌مشاهده است. اما شنای پروانه به عنوان فیلم بلند اول محمد کارت اثری تماشایی است.

نقد فیلم شنای پروانه

در ادامه دو نقد بر این فیلم را می‌خوانید:

آرامه اعتمادی در خبر آنلاین نوشت: فیلم شنای‌پروانه اغراق‌آمیز است؟ بله. اما مگر آن‌ها که از جنس هاشم این قصه هستند، در واقعیت گل‌درشت نیستند؟ مگر امثال هاشم، گنده‌لات محله، کارشان غلو شده و دیوانه‌وار نیست؟ واقعیت دور از این است؟ گنده‌لات‌ها یا اشرار با هم کتابی حرف می‌زنند؟ آن‌ها حل مشکلات‌شان متمدنانه و ادبی است؟ برای کج نگاه کردن کسی به ناموس‌شان قشون‌کشی نمی‌کنند؟ و قمه و چاقو کمترین ابزار حل‌کننده مسائل‌شان نیست؟

شرور بودن به محله نیست، بالا و پایین شهر نمی‌شناسد، کلام و رفتار اغراق‌آمیز منوط به کوچه‌ پس‌کوچه‌های شهر نیست، هاشم‌های جامعه فراوانند، در همین فضای مجازی، همان‌هایی که چشم‌هایشان را می‌بندند و دهان می‌گشایند، کم نیستند فقط به جای چاقو و چماق با سخن بیهوده و ناسزا خنجر می‌زنند.

محمد کارت به عنوان کارگردان این اثر اجتماعی، تجربه ساخت فیلم کوتاه در جاهای دیده نشده شهر را داشته، کارتن خواب‌ها و این جنس از آدم‌ها را خوب می‌شناسد، برای همین هم‌ در انتخاب بازیگر موفق عمل کرده، هرکس را سر جای درستش گذاشته و در عین حال دیالوگ‌هایی اندازه دهان هرکدام از کاراکترها برایشان انتخاب کرده و بسیار هوشمندانه، از امیر آقایی برای چنین نقش اغراق‌آمیزی استفاده کرده!

حمیدرضا کاظمی پور، عضو کانون منتقدین و نویسندگان سینمای ایران نیز در ایرنا نوشت: بی‌شک اولین تجربه فیلم بلند سینمایی محمد کارت اثری‌ست از جنس سینما و فیلمساز در نخستین تجربه‌های سینمایی خود نشان داد که جنس سینما و اتمسفر یک اثر خوب را به درستی می‌شناسد.

قطعا در مواجهه نخست با شنای پروانه، تفکراتی از جنس قیصر مسعود کیمیایی و مغزهای کوچک زنگ زده اثر هومن سیدی را می توان در ذهن جستجو کرد اما شنای پروانه خارج از تمامی این مسائل فیلمی است از جنس سینما و برای مخاطب علاقمند سینما. فیلمی که درام را به خوبی می‌شناسد، تعلیق و کشمکش را در درون خود به همراه دارد و عناصر ارتباط با مخاطب را در خود حفظ کرده است.

محمد کارت در شنای پروانه نشان داده است که ریتم و ضرباهنگ را نیز به خوبی می شناسد و می داند در پرداختن به این سوژه ملتهب چه زمانی نیاز به سکوت هست و باید ترمز فیلم را بکشد. این فیلم به خوبی فضا سازی می کند و از فضاسازی خلق شده نهایت استفاده را می کند، مزانسن درست است، بازی ها در خدمت اثر است و حرکت های دوربین بیهوده نا آرام نیست و در لحظاتی که باید قرار بگیرد، کارکرد خود را به درستی انجام می دهد.

شنای پروانه پکیج بسیار خوبی از بازیگری است، بازی ها چه چهره و چه نابازیگر در کنار یکدیگر به خوبی همدیگر را پوشش می دهند و به هیچگاه با بازی مواجه نمی شوید که ضعفی در آن احساس شود، این تعادل و قوت در بازی را می توان هم در کاراکتر پدر به عنوان نابازیگر و هم در کاراکترهای کم حضور اما پررنگی چون پانته آ بهرام ، طناز طباطبایی و حتی امیر آقایی دید .

به دور از هیجانات بعد از تماشای فیلم، باید گفت حتی موسیقی متن فیلم نیز جزو معدود موسیقی هایی است که کارکرد درست خود را به همراه دارد، هم فضاسازی می‌کند، هم افکتیو است و هم اینکه صرفا به عنوان یک عنصر تزئین کننده در فیلم به حساب نمی آید .

در پایان باید گفت شنای پروانه فیلمی بی نقص نیست و می تواند با اندک اصلاحاتی فیلمی مستقل تر از آنچه که هست در اکران به پخش برسد.