قدمت و تاریخ مسجد ایاصوفیه در استانبول + ماجرای اقامه نماز جمعه بعد از ۸۶ سال توسط اردوغان

با تبدیل موزه ایاصوفیه استانبول به مسجد، امروز جمعه ۲۴ ژوئیه (۳ مرداد) پس از ۸۶ سال دوباره در این محل نماز جمعه برگزار شد. عمر بنای کنونی ایاصوفیه به قرن ششم میلادی می‌رسد که به عنوان یک کلیسای ارتدوکس در قسطنطنیه، پایتخت امپراتوری روم شرقی ساخته شد.

با قدرت گرفتن عثمانیان این کلیسا ۹ قرن پس از ایجادش به مسجد تبدیل شد و با شکل گرفتن ترکیه امروزی ایاصوفیه در سال ۱۹۳۴ موزه شد. این بنا یکی از جاذبه‌های اصلی گردشگری در استانبول و جزو میراث جهانی یونسکو است.

حال با اعلام رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، قرار است دوباره در ایاصوفیه نماز جمعه برگزار شود. دادگاهی در ترکیه یک ماه پیش در بررسی وضعیت ایاصوفیه به عنوان موزه حکم داد استفاده از آن به عنوان هر مکانی جز مسجد “قانونا مجاز نیست”.

تصمیم ترکیه برای تبدیل ایاصوفیه به مسجد با انتقاد‌های زیادی روبرو شده و از جمله پاپ فرانسیس، رهبر کاتولیک‌های جهان، آن را “دردناک” خوانده است. در آماده‌سازی ایاصوفیه برای برگزاری نماز جمعه مسلمانان شمایل و دیوارنگاره‌های مسیحی آن با پارچه پوشانده شده است.

گروه‌های اسلام‌گرا و دست راستی در ترکیه از بازگشت ایاصوفیه به وضعیت مسجد استقبال کرده‌اند. اما منتقدان سکولار و چپ‌گرای آقای اردوغان با این کار مخالفند.

رجب طیب اردوغان هنگام اعلام تصمیم برای تبدیل دوباره ایاصوفیه به مسجد گفت: “پس از ۸۶ سال ایاصوفیه دوباره مسجد می‌شود، همان طوری که سلطان محمد فاتح در حکمش آورده بود. ”

سلطان محمد دوم، ملقب به فاتح، شاه عثمانی بود که در جنگ‌های صلیبی پیروز شد و قسطنطنیه (استانبول امروزی) را فتح کرد. سال‌ها است که رجب طیب اردوغان و حزب عدالت و توسعه او به سیاست “نوعثمانی‌گری” متهم می‌شوند که توسعه‌طلبی و ترکیبی از ملی‌گرایی و اسلام‌گرایی با تکیه بر عناصر تاریخی را دربرمی‌گیرد.

او در عین حال از نمازگزاران خواسته است برای پیشگیری از انتقال ویروس کرونا به یکدیگر با خود ماسک تنفسی و جانماز به ایاصوفیه ببرند و ملاحظات لازم برای مهار واگیری را در نظر بگیرند.

به گفته استاندار استانبول کادر درمانی هم در محل حضور خواهند داشت. علی ارباس، وزیر دیانت در ترکیه، گفته ایاصوفیه می‌تواند تا هزار نمازگزار را همزمان در خود جای دهد. ایاصوفیه همچنان به روی بازدیدکنندگان غیرمسلمان باز خواهد بود.

ایاصوفیه یک بنا و عبادتگاه تاریخی واقع در استانبول ترکیه است که به عنوان کلیسای جامع مسیحی ارتدوکس، کلیسای جامع کاتولیک رومی، مسجد عثمانی و یک موزه سکولار استفاده شده‌است. از ژوئیه سال ۲۰۲۰ این بنا توسط رئیس‌جمهور ترکیه دوباره به‌عنوان مسجد طبقه‌بندی شده‌است. ایاصوفیه از سوی سازمان یونسکو به عنوان میراث جهانی ثبت شده و مورد احترام مسیحیان و مسلمان است و از مهم‌ترین مکان‌های توریستی ترکیه محسوب می‌شود.

این بنا یادگار امپراتوری روم شرقی و شاهکار معماری بیزانسی است و یک کلیسای مسیحیت شرقی بود که ساختمان فعلی آن در دوره امپراتوری بیزانس به سال ۵۳۲ میلادی بنا به دستور همسر امپراتور ژوستینین یکم، تئودورا ساخته شده‌است. برای بازسازی بنا دو معمار به نام‌های ایسیدوروس (از میلتوس یا سوکلی فعلی) و آنتییوس (از تراللس یا آیدنلی فعلی) مأموریت یافتند. بنا با کار ۱۰ هزار کارگر در طول پنج سال و تحت نظر ۱۰۰ استاد باشی تکمیل شد و به تاریخ ۲۷ آرالیک ۵۳۷ افتتاح شد. این کلیسا نخست کلیسای بزرگ نام گرفت. پس از فتح استانبول، سلطان محمد فاتح دستور داد کلیسای ایاصوفیه را به مسجد تبدیل کنند.

سلیمان اول دستور داد نقاشی‌ها و نگارگری‌های داخل ایاصوفیه را بپوشانند تا نماز جمعه در آنجا خوانده شود. سلیم دوم به معمار سنان (Sinan) دستور داد که ایاصوفیه را مرمت کند. در زمان مراد سوم، مناره و منبر و محراب به ساختمان ایاصوفیه افزوده شد. در زمان مراد چهارم، آیاتی از قرآن به خط مصطفی چلبی در دیوارها و سقف ایاصوفیه نگاشته شد؛ علاوه بر این لوحه‌هایی دور تا دور سقف ایاصوفیه نصب شد که در آن نام الله، محمد، ابوبکر، عمر، عثمان، علی، حسن و حسین نوشته شده بود. این لوحه‌ها در زمان سلطنت عبدالمجید با الواح مدوری که به خط ابراهیم افندی نوشته شده بود، جایگزین گردید.

پس از اعلام حکومت جمهوری در ترکیه و به قدرت رسیدن آتاترک، ایاصوفیه به موزه تبدیل شد و تا ۱۱ ژوئیه ۲۰۲۰ به همین شکل باقی ماند. در این تاریخ، با موافقت رجب طیب اردوغان، ایاصوفیه مجدداً به مسجد تبدیل شده و برای برگزاری مراسم عبادی آماده گردید. و اولین نماز جمعه در ۲۴ جولای سال ۲۰۲۰ پس از ۸۰ سال انجام شد.

ارتفاع گنبد بزرگ این مسجد از سطح زمین ۵۵ متر و قطر آن ۳۱ متر می‌باشد که به وسیلهٔ ۴۰ پشت‌بند بزرگ و روی چهار ستون اصلی سوار شده‌است.