مزاج معتدل و نامعتدل را چگونه تشخیص دهیم؟

مزاج و شناخت آن از تفاسیر زیادی برخوردار می باشد اما در اینجا مختصری از شناخت مزاج را از نظر ابن سینا بررسی خواهیم کرد.

مزاج شناسی از نظر حکیم ابن سینا در کتاب قانون :گویم : مزاج عبارت از چنان کیفیتی است که از واکنش مقابل اجزای ریز مواد متضاد بوجود می‌آید.

در این واکنش متقابل، بخش زیادی از یک یا چند ماده با یخش زیادی از ماده یا مواد متخالف با هم می‌آمیزند، برهم تاثیر میکنند و از این آمیزش کیفیت متشابهی حاصل می‌شود که آن را مزاج نامیده‌اند.

قوای عناصر مزاج

قوای عناصر عبارتنداز عنصر گرمی ، سردی، تری، خشکی که مزاجها در اجسام کائنه فاسده ( اجسام زمینی_ جهان مادی) نتیجه واکنش متقابل این عناصر است و این مزاج ها بحسب تقسیم عقلی بطور مطلق و بدون رعایت نسبیت بر دو قسم اند:

۱- مزاج معتدل:

مزاجی است که در آن مقادیر کیفیات متضاده در ترکیب متساوی و متقاوم باشند و این مزاج تحقیقا کیفیت متوسط بین آن‌هاست.

۲- مزاج نامعتدل:

مزاجی است که در حدوسط بین کیفیات متضاده قرار نداشته باشد یعنی به یکی از آنها گرایش بیشتری داشته باشد. این گرایش یا به سوی یکی از دو کیفیت متضاد سردی و گرمی و یا تری و خشکی است، و یا به سوی دوتا از آن هاست ( یا بسوی یکی از این کیفیات چهارگانه و یا دوتا از آنهاست). نتیجه این گرایش به هم خوردن اعتدال است.

مزاج معتدل در طب

در حرفه‌ی طب ملاک اعتدال یا خروج از اعتدال نه این است و نه آن. طبیب باید این را بطور مسلم بداند که مزاج معتدل بمعنای یادشده اصلا وجود ندارد تا چه رسد به مزاج انسان و یا اندام او. و باید دانست که لفظ اعتدال در اصطلاح طبیبان مفهوم تعادل یعنی هم وزنی و برابری کامل را نمیدهد، بلکه این واژه بمفهوم عدالت در تقسیم، یعنی هرکس آنچه سزاوارش است یا به هرکسی آنچه لایق اوست میدهند، بکار میرود.

مفهوم اعتدال مزاج در اصطلاح طبیبان کیفیت بدن و یا اندامی است که در آن عناصر در هم آمیخته از لحاظ چندی و چونی، با چنان سهم عادلانه‌ای شرکت کرده باشند که مزاج نیازمند آن است. اگر آن عناصر مورد نیاز مزاج و سهم عادلانه‌ای که از آن برخوردار است، به اعتدال در مفهوم لغوی آن، بسیار نزدیک  شده باشد، باز اعتدال در انسانها متفاوت است زیرا ممکن است انسانی از انسان دیگر معتدل المزاج تر باشد و اعتدالی که در یکی صادق است نصیب دیگری نشده باشد.