مردم شیراز در شب یلدا چه آداب و رسومی دارند؟

مجله اینترنتی کولاک ، محمد سیمری: در شب اول زمستان، که بلندترین شب سال است ایرانیان به یُمن تولد مهر در این شب، جشنی بر پا می‌ کنند که به آن یلدا گفته می‌ شود و همزمان با شب انقلاب زمستانی است؛ بد نیست بدانید یلدا واژه‌ ای سُریانی و به معنای تولد و زایش است. جشن شب یلدا در ۳۰ آذر ماه ۱۳۸۷ به عنوان میراث معنوی ایران به ثبت رسیده است. جشنی که از لازمه‌ های آن، حضور بزرگان خانواده، به نماد کهنسالی خورشید در پایان پاییز است، و همچنین خوراکی‌ های فراوان برای بیداری دراز مدت که همچون انار و هندوانه و سنجد، به رنگ سرخ خورشید باشند. در این شب، فال گرفتن از کتاب حافظ مرسوم است؛ بدین صورت که حاضران با انتخاب و شکستن گردو از روی پوکی و یا پری آن، آینده‌ گویی می‌ کنند!

امروزه برخی به اشتباه بر این گمانند که مراسم شب یلدا برای رفع نحوست بلندترین شب سال برگزار می‌ شود! اما بایستی بدانیم که در باورهای کهن ایرانی، هیچ روز و شبی، نحس و بد یُمن شناخته نمی‌ شده است. جشن شب یلدا یا چله، همچون بسیاری دیگر از آیین‌ های ایرانی، ریشه در رویدادی کیهانی دارد. آغاز باز گردیدن خورشید به سوی شمال‌ شرقی و افزایش طول روز، در اندیشه و باورهای مردم باستان به عنوان زمان زایش یا تولد دیگر باره ی خورشید دانسته می‌ شد و آن را گرامی ‌و فرخنده می‌ داشتند.

جشن یلدا در ایران امروز نیز با گرد هم آمدن و شب نشینی اعضای خانواده و اقوام در کنار یکدیگر برگزار می شود. مردم استان فارس و شهر شعر و ادب شیراز نیز در شب یلدا که درازترین و تاریک ترین شب در طول سال است، مانند سایر نقاط کشور مراسم خاصی دارند. بد نیست بدانید شیرازی‌ ها به شب یلدا چله بزرگ می‌گویند! در این شب، افراد فامیل دور هم جمع می شوند و با خوردن میوه و آجیل های مخصوص که از انجیر، قصبک، خرک، برنجک تشکیل شده است، شب را به صبح می رسانند. از دیگر آداب و رسوم کهن شب یلدا در استان فارس، این بود که بزرگ تر خانواده در حالی که آجیل‌ های پوست دار هم چون فندق، گردو و بادام را می‌ شکند، برای فامیل قصه‌ ای می‌ گفت.

شیرازی ها زمستان را بدین ترتیب قسمت می کنند؛ از اول دی تا دهم بهمن را چله بزرگ، از دهم بهمن تا اول اسفند را چله کوچک و از اول اسفند تا آخر اسفند را چله پیرزن می گویند! همچنین چهار روز آخر چله بزرگ و چهار روز اول چله کوچک را، چهار چهار می گویند که اوج سرما را در این ۸ روز می بینیم! مردم در شیراز، آدمی را دارای دو طبع حرارتی و رطوبتی می‌ دانند؛ که اولی را گرم و دومی را سرد مزاج می‌ خوانند. بنا بر اعتقاد مردم شیراز، شب چله مزاج آدمی می‌ تواند تغییر کند! معمولا در شب چله، سرد مزاج ها اگر بخواهند طبع شان برگردد، بایستی چیزهای گرم بخورند، در مقابل گرم مزاج ها هم بایستی بر عکس، چیزهای سرد بخورند! شب یلدا، خوردن ارده شیره، ارده و خرما و رنگینک رواج کاملی دارد که البته این خوراک‌ ها همه گرم هستند.

همچنین سفره ی پهن شده برای شب یلدا در خانه ی مردم شیراز، بی شباهت به سفره ی هفت سین نوروز نیست! این سفره در اطاقی گسترده می شود، آینه‌ ای در آن می‌ گذارند و قاب عکس حضرت علی‌ (ع) را زینت بخش آن می‌ کنند و یک یا دو عدد گل لاله، آب سرد گل نرگس و چند شمع زیبا و نگین در آن گذاشته و روشن می‌ کنند. همچنین در حاشیه ی آن نیز در ظرفی زیبا، مقداری اسپند می گذارند و روی آن را آتش می ریزند تا بوی آرامش بخش آن در اطاق بپیچد!

در شیراز، تفال به دیوان خواجه اهل راز حافظ شیرازی، یکی از ضرورت‌ ها بوده و حتما انجام می‌ شود! همچنین معمولا غذای شیرازی‌ ها ویژه ی سفره شب یلدا، هویج پلو، کلم پلو و سیر پلو است! از میوه‌ ها، انار و مرکبات و به ویژه هندوانه بایستی در سفره ی شب یلدا باشد. مردم شیراز اعتقاد دارند در صورت خوردن هندوانه در این شب، از گرمای تابستان و سرمای زمستان در امان هستند.

یکی از مراسم هایی که در شب یلدا و در میان خانم ها انجام می شود، فال کلوک است. کلوک یک کوزه بزرگ با دهانه گشاد است که در این شب خانم های نشانه خاصی را در کوزه می اندازند و سپس یک دختر بچه می آید و نشانه ای را از داخل کوزه خارج می کنند و سپس فردی ترانه های محلی و یا به صورت فال، شعری از حافظ می خواند. هر کس از شعری که برایش خوانده شده، متوجه فالش می شود!

از دیگر آداب و رسوم مردم فارس در شب یلدا، قربانی کردن در کازرون، درست کردن هفت تخم گیاهی در فسا، شیر برنج در مرودشت، پختن نوعی شیرینی به نام کماچ در داراب و پختن آش دوغ در فیروز آباد می باشد.