مراحل و شرایط رویت هلال ماه | آنچه باید در مورد رویت هلال ماه بدانید
مراحل و شرایط رویت هلال ماه چگونه است؟ رویت هلال ماه به ویژه قبل از شروع ماه رمضات و اواخر این ماه ای اهمیت ویژه ای برخوردار می شود. با افزایش سن هلال (مدت زمان گذشته از مقارنه) به تدریج هلال ماه ضخیم‌تر می‌شود. حال سؤال اینجاست که در چه زمانی هلال ماه مشاهده می‌شود؟
عوامل نجومی مؤثر در رؤیت هلال ماه
در نگاه اول واضح است که هر چه سن هلال ماه بیشتر باشد، رؤیت آن آسان‌تر است. با افزایش سن هلال، ماه فرصت بیشتری دارد تا از خورشید فاصله بگیرد و سطح درخشان آن بیشتر می‌شود. اما این تمام ماجرا نیست و عوامل مختلفی در رؤیت هلال ماه مؤثر است که به چند مورد آن اشاره می‌شود:
۱- مدت مکث: هلال‌های شامگاهی پس از غروب خورشید غروب می‌کنند. فاصله زمانی بین غروب خورشید و غروب ماه را مدت مکث می‌گویند. هر چه مدت مکث بیشتر باشد، ماه مدت بیشتری در آسمان است و آسمان تاریک‌تر می‌گردد و امکان رؤیت فراهم می‌شود. البته مدت مکث هلال‌های باریک کمتر از یک ساعت و در برخی از موارد کمتر از چهل دقیقه است. معمولاً چنین هلال‌هایی بلافاصله پس از غروب خورشید مشهود نخواهند بود و رصدگر باید دقایقی تحمل کند تا شرایط مناسب فراهم شود.
۲- زمان غروب خورشید: چون هلال ماه شامگاهی پس از غروب خورشید مشاهده می‌شود، هرچه خورشید نسبت به زمان مقارنه ماه دیرتر غروب کند، سن و جدایی زاویه‌ای هلال افزایش می‌یابد. بنابراین هرچه به سمت نواحی غربی برویم، شرایط رؤیت هلال بهتر می‌شود.
۳- فاصله ماه از زمین: از آنجایی که مدارماه به دور زمین بیضی است، مطابق قانون دوم کپلر، سرعت گردش ماه به دور زمین ثابت نیست. اگر مقارنه زمانی اتفاق بیفتد که ماه در حوالی حضیض مدارش باشد، با سرعت بیشتری از خورشید فاصله می‌گیرد و جدایی آن سریع‌تر افزایش می‌یابد. چنین هلالی در مقایسه با هلال ماه هم سن که در اوج است، به مراتب راحت‌تر رؤیت می‌شود.
چرا در تقویم هجری قمری اختلاف پیش می‌آید؟
به دلیل اهمیت نجومی و فقهی در تقویم نجومی، پیش‌بینی رؤیت هلال ماه همواره مورد توجه منجمان اسلامی بوده است. مشکل تقویم هجری قمری از سه مقوله نجومی، انسانی و فقهی قابل بررسی است. امروزه با وجود نرم‌افزارهای نجومی مختلف، محاسبه موقعیت و مشخصات ماه کار ساده‌ای است اما از آنجا که مسئله رؤیت یک امر انسانی و بحث رؤیت امری است که با توجه به افراد و موقعیت‌های مختلف متغیر است، باعث بروز عدم قطعیت در پیش‌بینی می‌شود.
همچنین اختلاف فتوا در مورد رؤیت هلال ماه بحثی است که می‌تواند موجب اختلاف شود. هر چند معیارهای رؤیت هلال اختلافاتی را با یکدیگر نشان می‌دهند، نتایج علمی رصدها باعث می‌شود که خطای پیش‌بینی‌ها به تدریج کاهش یابد. اما مشکل اصلی، وجود ضوابط متفاوت در کشورهای اسلامی برای شروع ماه است. به عنوان مثال، ملاک کشور عربستان برای شروع ماه، رؤیت هلال نیست. از چند سال پیش مسئولان کشور عربستان، ضابطه‌ای را برای تقویم ام‌القرای تعیین کرده‌اند.
مطابق آن اگر مقارنه ماه و خورشید پیش از غروب خورشید اتفاق افتد و در شهر مکه ماه پس از خورشید غروب کند، فردای آن روز اول ماه بعد است. این ضابطه لزوماً به معنای رؤیت‌پذیر بودن هلال ماه نیست. از آنجا که بسیاری از کشورهای اسلامی از عربستان تبعیت می‌کنند، این امر باعث می‌شود بین تقویم ما با بسیاری از کشورها اختلاف ایجاد شود و گاهی اوقات ممکن است این اختلاف به دو روز نیز برسد ولی این به هیچ وجه به معنای اشکال در تقویم ما نیست.
نکته‌ای که در اینجا باید به آن اشاره کرد، اشتباهی است که معمولاً برخی مردم در رؤیت هلال مرتکب می‌شوند. تجربه نشان داده است بسیاری از مردم از شکل هلال اطلاعی ندارند و گاه، ابر یا دود هواپیما را با هلال اشتباه می‌گیرند. از سوی دیگر به شکل آماری پانزده درصد افرادی که به استهلال می‌پردازند دچار توهم رؤیت می‌شوند، یعنی هلالی وجود ندارد ولی مغز تصور می‌کند هلال را می‌بیند. این توهم رؤیت ممکن است مشکلاتی را در آغاز ماه قمری به شیوه سنتی سبب شود.
موارد اختلاف نظر در آغاز ماه‌های قمری به لحاظ شرعی
با وجود اتفاق نظر بین فقهای اسلام در اینکه اول ماه‌ها با رؤیت اثبات می‌شود و ماه قمری ۲۹ و یا ۳۰ روزه است و نه کمتر و نه بیشتر، اما در فروع و جزئیات مسائل، اختلافاتی وجود دارد که به تعدادی از آن‌ها اشاره می‌شود:
۱- آیا رؤیت با چشم مسلح (دوربین و تلسکوپ) در حالی که همان هلال با چشم غیرمسلح رؤیت نمی‌شود، اول ماه را ثابت می‌کند؟
۲- اگر کسی هلال را به تنهایی دید و دیگران نتوانستند آن را ببینند و یا نزد حاکم، اول ماه ثابت نشد، آیا اول ماه برای خودش ثابت شده است؟
۳- اول ماه با شهادت چند نفر ثابت می‌شود؟ آیا یک شاهد کافی است؟ این شاهد و یا شاهدان چه شرایطی باید داشته باشند؟
۴- آیا باید عملا رؤیت هلال صورت گیرد یا محاسبات نجومی که رؤیت‌پذیری یا عدم رؤیت‌پذیری را در صورت صاف بودن هوا پیش‌بینی می‌کنند برای اثبات اول ماه کافی است؟
اگر محاسبات نجومی کارشناسان، رؤیت هلال نشان دهد که هلال در یک شب خاص قابل رؤیت نیست اما شاهدانی گواهی کردند که هلال را دیده‌اند، کدام پذیرفته می‌شود؟
۶- اگر هلال در هنگام غروب دیده نشد اما فردای آن، در هنگام روز دیده شد، آیا اول ماه بودن روز رؤیت ثابت می‌شود؟
۷- اگر در محل سکونت خود نتوانستیم هلال را ببینیم و در جای دیگری از دنیا شاهدانی بر رؤیت هلال داشتیم، آیا با شهادت آن‌ها اول ماه ثابت می‌شود؟
در هفت مورد ذکر شده که اغلب موارد اختلاف نظر فقهی در زمینه رؤیت هلال را دربر می‌گیرد، فقها با برداشت‌های خود از روایات گوناگون در بحث رؤیت هلال و با استدلال‌هایی که بر اساس آن روایات می‌آورند به نظریات مختلفی می‌رسند که هر مسلمان با توجه به مذهب خود و با مراجعه به فقیهی که قول و نظر او را برای خود معتبر و لازم‌الاطاعه می‌داند، تکلیف شرعی و الهی خود را شناخته و بر طبق آن عمل می‌نماید.
آیا این باورها درست‌اند؟
ماه‌های قمری، یکی در میان ۲۹ روزه و سی‌روزه هستند.
این باور کاملاً نادرست است. با توجه به این که متوسط طول ماه قمری کمی بیشتر از ۵/۲۹ روز است، فراوانی ماه‌های ۳۰ روزه اندکی بیش از ماه‌های ۲۹ روزه است. طبق تقویم، حداکثر سه ماه قمری ۲۹ روزه و حداکثر چهار ماه قمری ۳۰ روزه می‌توانند پشت سر هم قرار گیرند. این که ماه قمری یکی در میان ۲۹ روزه و ۳۰ روزه باشند، صرفاً یک قرارداد برای تطبیق ماه‌ها و سال‌های قمری با تاریخ شمسی چندصد سال پیش است و هیچ پایه علمی ندارد.
رویت در شرق برای مناطق غربی حجت است، زیرا وضعیت هلال در غرب به مراتب بهتر است و سهولت رؤیت هلال بیشتر.
این موضوع همیشه درست نیست. بر اساس نقشه خطوط رؤیت‌پذیری هلال ماه، این مناطق با مرزهایی سهموی از هم جدا شده‌اند؛ یعنی مناطقی وجود دارند که هلال در آن‌ها رؤیت‌پذیر است ولی در شمال غربی یا جنوب غربی آن‌ها رؤیت‌پذیر نیست. بدین‌ترتیب این جمله را باید به این شکل تصحیح کرد: در یک عرض جغرافیایی، رؤیت در شرق برای مناطق غربی حجت است.
بزرگی هلال شب بعد، نشانه‌ای از رؤیت‌پذیری هلال شب قبل است.
این گفته کاملاً نادرست است. در رؤیت‌پذیری هلال فقط بزرگی و درخشندگی هلال نقشی ندارد، بلکه ارتفاع ماه در زمان غروب خورشید هم نقش دارد که اهمیتش به اندازه فاز (درصد درخشندگی) هلال است. امکان دارد یک هلال دارای درخشندگی بسیار زیادی باشد، به طوری که در موقعیت مناسب بتوان آن را با چشم هم مشاهده کرد، ولی اگر همین هلال در موقعیتی قرار گیرد که تنها چند دقیقه پس از غروب خورشید غروب کند، حتی با ابزار اپتیکی هم رؤیت نمی‌شود.
اگر هلال دارای عرض دایره البروجی منفی باشد، ارتفاع بسیار کمتری نسبت به هلالی دارد که عرض دایره‌البروجی مثبت دارد؛ در نتیجه هلال اول بسیار زودتر غروب می‌کند و چون آسمان در آن لحظه بسیار روشن است، رؤیت نمی‌شود. در حالی که هلال دوم در فاصله زمانی نسبتاً زیادی پس از غروب خورشید، غروب می‌کند و آسمان در آن لحظه به قدری تاریک شده که هلال به سادگی مشاهده می‌شود. وقتی یک روز می‌گذرد، هلال خیلی بزرگ‌تر و درخشان‌تر می‌شود و به موقعیت بهتری می‌رسد، بنابراین مشخص است که این هلال قطعاً مشاهده می‌گردد ولی هلال در شب قبل از آن به هیچ‌وجه مشهود نبوده است.
اگر ماه قمری یک روز زودتر شروع شد، باید تقویم را یک روز جابه‌جا کرد.
در تقویم جمهوری اسلامی ایران هر ماه قمری فقط براساس رؤیت‌پذیری هلال در شب اولش آغاز می‌گردد. بدین ترتیب هر ماه قمری مستقل از ماه قبل خود آغاز می‌شود. اگر به هر دلیلی هر ماه قمری یک روز زودتر از تقویم شروع شد، فقط همان ماه یک روز جلوتر از تقویم خواهد بود و آغاز ماه قمری بعد می‌تواند دوباره با تقویم منطبق شود.
وقتی کشورهای همسایه یک روز زودتر ماه قمری را آغاز می‌کنند، پس ما هم باید با آن‌ها ماه قمری را آغاز کنیم.
اولاً ملاک آغاز ماه قمری در تمام کشورهای مسلمان یکسان نیست، بنابراین نمی‌توان به صرف آغاز ماه قمری در یک کشور همسایه نتیجه گرفت که ما اشتباه کرده‌ایم. دوم اینکه خطوط رؤیت‌پذیری هلال سهمی شکل هستند نه افقی یا عمودی. ممکن است این خطوط از بخش کوچکی از کشورمان عبور کند، در حالی که از تمام قلمرو یک کشور همسایه عبور کرده است. در این صورت در آن کشور هلال رؤیت خواهد شد، در حالی که در بقیه کشورها (و از جمله کشورمان) هلال دیده نشود.
سوم این که برخی کشورهای همسایه از تقویم برخی کشورهای دیگر که چندان هم نزدیک نیستند، پیروی می‌کنند؛ پس آغاز ماه قمری در آن‌ها به این معنا نیست که آن‌ها الزاماً هلال شب اول را مشاهده کرده‌اند. چهارم اینکه، در برخی از این کشورها اشتباه‌های فاحشی در اعلام آغاز ماه قمری صورت می‌گیرد، همانند ذی‌الحجه یک روز زودتر آغاز شد، در حالی که توصیفات آن دو نفر با محاسبات نجومی همخوانی نداشت. بر این اساس توجه به وضعیت کشورهای شرقی و جنوبی الزامی نیست. از سوی دیگر، رؤیت هلال در همسایگان غربی هیچ ارتباطی به کشورمان ندارد، زیرا در آن مناطق وضعیت هلال به مراتب مناسب‌تر است.
همه کشورهای اسلامی باید در یک روز، ماه قمری را آغاز کنند.
اگر ملاک همه کشورها، رؤیت هلال باشد و این ملاک در همه جا یکسان باشد، باز هم یک روز اختلاف وجود دارد که البته طبیعی است ولی اختلاف بیش از یک روز غیرطبیعی است. البته در وضعیت فعلی که ملاک‌های مختلفی برای آغاز ماه قمری وجود دارد، ممکن است چنین اختلاف‌های عجیب و غریبی بروز کند.
شرایط رویت هلال ماه / شرایط رویت هلال ماه / شرایط رویت هلال ماه
دریافت لینک کوتاه این نوشته:
|
کپی شد! |
