سریال «سووشون» به کارگردانی نرگس آبیار، یکی از جنجالیترین و پرهزینهترین تولیدات شبکه نمایش خانگی ایران در سالهای اخیر بوده است. این اثر که اقتباسی از رمان ماندگار سیمین دانشور است، از همان ابتدا با انتظارات بالای مخاطبان و چالشهای متعددی روبرو شد. در این نقد، جنبههای مختلف این سریال را بررسی میکنیم.
پروژهای پرحاشیه از ابتدا تا کنون
سریال سووشون حتی پیش از پخش با حواشی متعددی همراه بود؛ از طولانی شدن فرآیند تولید که بیش از چهار سال به طول انجامید ۷، تا هزینههای گزاف ساخت که گفته میشود برای هر قسمت هشت میلیارد تومان و در مجموع حدود ۲۰۰ میلیارد تومان هزینه دربرداشته است ۱. اما مهمترین چالش این سریال، مقایسهای است که ناخواسته با رمان سیمین دانشور صورت میگیرد – رمانی که به عنوان یکی از شاهکارهای ادبیات فارسی شناخته میشود.
وفاداری به متن اصلی
نرگس آبیار در قسمت اول سریال تلاش قابل تقدیری برای وفاداری به متن اصلی انجام داده است. همانطور که در نقد سلام سینما اشاره شده، او با دقت قابل توجهی فصل اول رمان را که تنها ۱۵ صفحه است، به تصویر کشیده و سعی کرده چیزی از قلم نیندازد ۹. صحنه عروسی دختر حاکم شیراز با تمام جزئیاتش – از جمله رقص انگلیسیها با زنان ایرانی – به شکلی باورپذیر بازسازی شده است ۹.
با این حال، تغییر در شیوه روایت یکی از بحثبرانگیزترین تصمیمات کارگردان بوده است. برخلاف رمان که روایت زری به صورت خطی و بر اساس سیر زمانی پیش میرود، در سریال شاهد روایت غیرخطی هستیم که از خلال خاطرات و رویاهای زری (با بازی بهنوش طباطبایی) ارائه میشود ۱. این انتخاب اگرچه جسورانه است، اما باعث شده قسمت اول برای برخی مخاطبان پیچیده و گنگ به نظر برسد ۱.
بازیگران و شخصیتپردازی
انتخاب بازیگران برای نقشهای اصلی یکی دیگر از جنبههای قابل بحث سریال است. بهنوش طباطبایی در نقش زری و میلاد کیمرام در نقش یوسف انتخابهایی بودهاند که واکنشهای متفاوتی را برانگیخته است. برخی معتقدند گزینههایی مثل شهاب حسینی یا ترانه علیدوستی میتوانستند بهتر از عهده این نقشها برآیند ۱.
میلاد کیمرام در نقش یوسف – روشنفکری با تحلیل سیاسی و نگاه اجتماعی – گاهی در بیان دیالوگهای استعاری با مشکل روبرو شده و گویش او در برخی صحنهها بیش از حد خودمانی یا محلی به نظر میرسد ۱. از سوی دیگر، بهنوش طباطبایی باید در طول سریال تحول شخصیتی زری از زنی خانهدار و منفعل به زنی مقاوم را به تصویر بکشد که آیا صدای نازک و ملایم او میتواند این گذار را به خوبی نشان دهد یا خیر، سوالی است که پاسخ آن در قسمتهای بعدی مشخص خواهد شد ۱.
در میان بازیگران، مریم سعادت در نقش عزتالدوله عملکرد درخشانتری داشته و حتی بدون ذکر نام شخصیت، قابل شناسایی است ۱. همچنین برخی شخصیتها مانند مراد و سودابه هندی (با بازی آزاده صمدی) در سریال پررنگتر از رمان ظاهر شدهاند که ممکن است برای خوانندگان کتاب عجیب به نظر برسد ۱.
طراحی صحنه و توجه به جزئیات تاریخی
یکی از نقاط قوت سریال، طراحی صحنه و لباس است که با دقت زیادی به فضای شیراز دهه ۱۳۲۰ پرداخته است. چهار سال زمان تولید به عوامل سازنده این فرصت را داده تا لوکیشنهای مناسبی برای بازسازی آن دوران پیدا کنند ۳. با این حال، برخی تناقضات تاریخی در قسمت اول به چشم میخورد:
عدم نمایش مناسب شرایط قحطی و کمبود مواد اولیه در آن دوران، در حالی که در رمان به این موضوع پرداخته شده است ۱
استفاده از برخی کلمات امروزی که در آن زمان رایج نبودهاند (مثل «صفحه گذاشتن») ۳
تردد بیش از حد ماشینها در حالی که به دلیل شرایط جنگی و اشغال، دسترسی به ماشین باید محدودتر میبود ۱
ریتم کند و چالشهای روایی
یکی از اصلیترین انتقادات به قسمت اول سریال، ریتم کند و روایت خستهکننده آن است. همانطور که در نقد مجله بازار اشاره شده، قسمت اول نزدیک به ۸۰ دقیقه است اما در این مدت اتفاق جذاب و کششداری رخ نمیدهد که ممکن است باعث دلزدگی مخاطب شود ۳. استفاده از راوی (بهنوش طباطبایی) نیز باعث کاهش دیالوگهای بین شخصیتها شده و این موضوع ارتباط مخاطب با داستان و شخصیتها را کاهش داده است ۳.
موسیقی و جلوههای بصری
موسیقی متن سریال توسط همایون شجریان اجرا شده که یکی از نقاط قوت تولید محسوب میشود ۷. نرگس آبیار همچنین از تکنیک انیمیشن در برخی صحنهها استفاده کرده که اگرچه ممکن است برای برخی مخاطبان غیرمنتظره باشد، اما در چارچوب فضای ذهنی زری و لحن نمادگرایانه رمان قابل توجیه است ۹.
جمعبندی: آغازی امیدوارکننده با چالشهای پیشرو
سریال سووشون با همه چالشها و انتقادات، پروژهای جسورانه و قابل تقدیر در سینما و تلویزیون ایران محسوب میشود. نرگس آبیار با انتخاب چنین اثر ادبی مهمی برای اقتباس، ریسک بزرگی کرده است. قسمت اول اگرچه مشکلاتی در ریتم و روایت دارد، اما نشان میدهد که تلاش شده تا حد امکان به روح رمان وفادار بماند.
چالش اصلی سریال در قسمتهای بعدی این خواهد بود که آیا میتواند از سایه سنگین رمان سیمین دانشور بیرون بیاید و هویت مستقل خود را به عنوان یک اثر تصویری تثبیت کند یا خیر. همچنین باید دید آیا تغییرات روایی و شخصیتپردازیهای متفاوت میتواند رضایت خوانندگان کتاب را جلب کند یا باعث فاصله گرفتن بیشتر از متن اصلی شود.
به هر حال، سووشون نقطه عطفی در اقتباسهای ادبی ایران محسوب میشود و نشان میدهد که سینما و تلویزیون ایران ظرفیت پرداختن به آثار کلاسیک ادبیات را دارد، هرچند با همه دشواریها و چالشهای چنین کاری.
دریافت لینک کوتاه این نوشته:
| کپی شد! |
